مبانی و قواعد مشترک مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر

مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر به عنوان استثنائی بر اصل شخصی بودن مسئولیت، در موارد پراکنده و طی قوانین گوناگون در حقوق ایران پیش بینی شده است. پراکندگی مصادیق موجود و گستردگی مبانی و قواعد حاکم بر آنها، معرفی یک مبنای مشترک و به تبع آن قواعد مشترک حاکم بر این مسئولیت استثنائی را دشوار می نماید. حاصل پژوهش حاضر با بررسی مصادیق مسئولیت فوق از جمله مسئولیت کارفرما نسبت به عمل کارگر، مسئولیت سرپرست نسبت به عمل محجور و مسئولیت متصدی حمل و نقل و تقسیم آن به دو بخش مسئولیت مدنی قراردادی ناشی از فعل غیر و مسئولیت مدنی قهری ناشی از فعل غیر، به سه بخش عمده ی ارکان، مبانی و احکام مشترک مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر تقسیم می شود. ارکان سه گانه ی مسئولیت (ضرر، فعل زیانبار و رابطه ی سببیت) در مسئولیت مورد بحث نیز جاری است، با این تفاوت که برای تحقق مسئولیت شخص نسبت به عمل دیگری، ارتکاب فعل زیانبار باید از جانب غیر صورت گرفته باشد و به همین صورت رابطه ی سببیت میان فعل زیانبار و ورود ضرر نیز می بایست نسبت به غیر احراز شود، نه نسبت به شخص مسئول. در قسمت مبانی با بررسی تئوری های پیشنهادی از سوی حقوقدانان، به طور کلی می توان مبنای این مسئولیت را به دو بخش عمده ی مسئولیت های ناشی از تقصیر و مسئولیت های محض ناشی از فعل غیر تقسیم نمود و به نظر می رسد تئوری نسبتاً جدید «تعهد ایمنی» مناسب ترین مبنایی باشد که برای این دسته از مسئولیت ها می توان در نظر گرفت. پس از احراز دسته بندی فوق، بدیهی است که احکام حاکم بر هر یک از این مسئولیت ها نیز به تبع مبنای آن متفاوت خواهد بود که این موضوع نیز در قسمت احکام مشترک مورد بررسی قرار گرفته است.